تعریف جناس : جناس : یکسانی و هم سانی دو یا چند واژه است در واج های سازنده با اختلاف در معنی .جناس در شعر و نثر به کار می رود پس جناس به معنای آوردن کلماتی با تلفظ نزدیک به یکدیگر است.جناس انواع دارد .
الف) جناس تام : کلمات ، لفظ یکسان و معنای متفاوتی دارند. مانند : شیر ، شیر – گور ، گور
بهرام که گور می گرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور بهرام گرفت
گور در مصرع اول به معنی گورخر ، و در مصراع دوم به معنی قبر است.
ب ) جناس ناقص حرکتی : اختلاف در حرکت یا مصوت کوتاه دو کلمه است. مانند: گُل ، گِل
سرشک گوشه گیران چو دَریابند ، دُر یابند رُخِ مهر از سحرخیزان نَگردانند اگر دانند
ج ) جناس ناقص افزایشی : دراین جناس ، یکی از کلمات ، یک حرف اضافه داشته باشد . مانند : طاعت ، اطاعت / عادل ، معادل
*** گاهی ممکن است ، حرف اضافه در وسط قرار بگیرد و یا در آخر بیاید. مانند : قامت ، قیامت / روا ، روان
د ) جناس مرکب : جناسی است که از دو کلمه ، یکی ساخت بسیط وساده ، و دیگری ساخت مرکب دارد.
مانند : کمند و کم اند (کم هستند(
ه ) جناس مطرّف : درجناس مطرّف ، اختلاف در حرف رَوی است. ( حرف رَوی : به آخرین حرف اصلی قافیه ، حرف رَوی می گویند.) مانند : آزاد ، آزار / باد ، بام / مقام ، مقال
و ) جناس خط : دراین نوع جناس ، تفاوت در نقطه ی کلمات است . مانند: درست ، درشت / سیر ، شیر
ز ) جناس لفظ : دراین جناس ، کلمات باهم در تلفظ یکسان هستند ولی املای متفاوتی دارند . مانند : خار ، خوار / قریب ، غریب خاست ، خواست / فترت (جدایی ) ، فطرت / فِراق ، فَراغ / ارز، ارض، عرض
ح ) جناس اشتقاق : دراین جناس ممکن است کلمات هم ریشه باشند مانند : رسول ، رسیل ، ارسال، که هرسه از رَسَلَ مشتق شده اند.
*** گاهی ممکن است ، دو واژه شبیه هم باشند؛ به طوری که فکر کنیم از یک ریشه باشند ؛ که به آن جناس شبه اشتقاق می گویند مانند : کمان ، کمین از یک ریشه نیستند ولی ما تصور می کنیم که هم ریشه اند.
ط ) جناس قلب یا مقلوب : این جناس را کمتر به عنوان جناس مطرح می کنند. اما از توابع جناس است.در این صورت قلب ، جا به جا شدن حروف یک کلمه است. مثل : سُبحان ، سَحبان ؛ که دراین مثال حروف «ح» و «ب» جابه جا شده اند.
*** گاهی اوقات ، قلب به طور کامل اتفاق می افتد. مانند : راز ، زار که دراین مثال کلمه ، کاملا وارونه شده است.
و مثال هایی دیگر : درز ، زرد / جنگ ، گنج / ریش ، شیر
منبع: سلام
